Journal of Research in Turkic Languages

The Advance of Turkish and Kazakh Lexicography

Türk ve Kazak Sözlükçülüğünün Gelişimi

Elif Derya Özdemir 1 * ,
Cemal Özdemir 2
1 Suleyman Demirel University 2 Suleyman Demirel University* Corresponding Author
Download PDF (English)
Download PDF (Turkish)
Journal of Research in Turkic Languages, Volume 3, Issue 1, May 2021, pp. 1-18
OPEN ACCESS VIEWS: 243 DOWNLOADS: 973 Publication date: 15 May 2021
ABSTRACT (English)
In terms of containing the vocabulary of a language, dictionaries stand in a very important place in terms of revealing and preserving the cultural values of nations. The vocabulary contained in the dictionaries is mainly composed of internal items and external items. Dictionaries are one of the main sources in which these internal and external items of the language are written together.
The lexicography works, which started in the first century BC, continue to develop. In this development, it is seen that Turkic languages and historical dialects have been included in the works initiated by Mahmud al-Kashgari in the 11th century. In this research, the dictionary types, the purpose of the dictionary studies, the development of the lexicography studies in Turkish and Kazakh languages have been mentioned in the chronological order and the methodology of the valuable dictionaries, which have been put forward in this field, has been emphasized.
ABSTRACT (Turkish)
Bir dilin söz varlığını içermesi açısından sözlükler, milletlerin sahip oldukları kültürel değerleri ortaya koyma, onları muhafaza etme açısından çok önemli bir yerde durmaktadırlar. Sözlüklerin muhtevasında yer alan söz varlığı esas olarak; iç öğelerden ve dış öğelerden meydana gelmektedir. Sözlükler, yazıldığı dile ait bu iç öğelerin ve dış öğelerin bir arada yer aldığı temel kaynaklardandır.
MS. 1. asırda başlayan sözlükçülük çalışmaları halen gelişmeye devam etmektedir. Bu gelişim içerinde Türk dillerinin ve tarihî lehçelerinin de 11. asırda Kaşgarlı Mahmud tarafından başlatılan çalışmalarla yer aldıkları görülmektedir. Bu araştırmada sözlük tiplerinden, sözlük çalışmalarının amaçlarından, sözlükçülük çalışmalarının Türk ve Kazak dillerinde gelişiminden kronolojik olarak bahsedilmiş; bu alanda ortaya konulan değerli sözlüklerin metodolojisi üzerinde durulmuştur.
KEYWORDS (English)
Lexicography, Lugat, Turkish and Kazakh Dictionaries, Vocabulary Science
KEYWORDS (Turkish)
Lügat, Sözcük Bilimi, Sözlükçülük, Türkçe ve Kazakça Sözlükler
CITATION (APA)
Özdemir, E. D., & Özdemir, C. (2021). The Advance of Turkish and Kazakh Lexicography. Journal of Research in Turkic Languages, 3(1), 1-18.
REFERENCES
  1. Akalın, Ş. H. (2010). Sözcük bilimi ve Sözlükçülük. [Lexicology and Lexicography] Türk Dili, 698, 162-169.
  2. Aksan, D. (1990). Her yönüyle dil [Language in all aspects]. Türk Dil Kurumu Yayınları.
  3. Aksan, D. (1997). Türklerde Sözlükçülük, Bugün Türkiye’de Sözlükçülük. [Lexicography In Turks, Lexicography In Turkey Today]. XI. Dilbilim Kurultayı Bildirileri, 231-236.
  4. Aksan, D. (1998). Her yönüyle dil: (Ana çizgileriyle dilbilim) [Language in all aspects: (linguistics with outlines)]. Ankara: TDK.
  5. Atsız, B. ve Türkmen, S. (2004). Ed-dürret'ül-l-mudiyye fi’l-lugati't-Türkiyye [Ed-dürret'ül-l-mudiyye Fi'l-lugati't-Turkiye]. Ankara: Akçağ
  6. Balaban, A. (2014). Sözlükler okunur mu? Sözlüklere bakılır mı? [Are dictionaries read? Are dictionaries checked?] The Journal of Academic Social Science Studies, 24, 237-250.
  7. Balġanbayulı, A. (1997). Qazirqi Qazaq Tiliniŋ Leksikologiyası Men Frazelogiyası [Lexicology and Phraseology of the modern Kazakh language]. Almatı.
  8. Bayniyazov, A., Bayniyazova, C. (2007). Türkiye Türkçesi-Kazak Türkçesi Sözlüğü. [Turkish-Kazakh Dictionary]. Almatı.
  9. Bayniyazov, A., & Bayniyazova, C. (2014). Kazakistan’da Kıpçak Sözlükleri ve XVIII-XX. Yüzyıllar Arası Sözlük Çalışmaları. [Kipchak Dictionaries and dictionary studies between XVIII and XX centuries in Kazakhstan] Bilig, (71), 81-92.
  10. Beketaev, Q. ve İbatov, A. (1993). Tübi Bir Türki Tili (Divani Lûgatıt Türk) [Single-root Turkish languages (Divani Lûgatıt Türk)]. Almatı: Ana Tili Yay.
  11. Bekmuhanov, E. B. (1977). Kazak Tilindegi Arap- Parsı Sözderi [Arab-Persian words in Kazakh language]. Almatı.
  12. Bingöl, Z. (2006). Sözlük ve sözlükçülük üzerine bir araştırma. [A research on dictionary and lexicography] Akademik Bakış Dergisi, (9) 196-206.
  13. Brachet, A. (1873). An etymological dictionary of the French language. Clarendon Press.
  14. Bryman, A. (2004). Social research methods. New York, Oxford university press.
  15. Budagov, L. (1869). Sravnitel’nıy Slovar’ Turetsko-Tatarskih’ Nareçiy. Tom I-II. [Comparative Dictionary of Turkish Tatar dialects, vol. 1-2] Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk’: S-Peterburg.
  16. Bürkütbay, G. (2003). Kazak Tili tüsindirme Sözdikterinde Arabizmderdin Liksikografiyalanuı (Doktora Tezi) [Lexicography of Arabisms in explanatory dictionaries of the Kazakh language (Doctoral Thesis)]. Almatı.
  17. Chambers, G. (2006). Dictionary Of Etymology. New York.
  18. Chantrell, G. (Ed.). (2002). The Oxford dictionary of word histories. Oxford University Press.
  19. Cornish, A. G. (1968). Enyclopedia Americana. New York : Americana Corporation.
  20. Doğan, M. (2005). Büyük Türkçe Sözlük, [Great Turkish Dictionary] İstanbul: Pınar Yayınları.
  21. Durmuş, O. (2004). Alıntı Kelimeler Bakımından Türkçe Sözlük. [Turkish Dictionary In Terms Of Quoted Words] Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 11 (26).
  22. Dursunoğlu, H. (2011). Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları ve Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Kaynakça Denemesi. [Dictionary Studies Conducted During The Republican Period And A Bibliographic Essay On Turkish Dictionaries]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (12) 31.
  23. Egevbay, A. (1997). Mahmut Qaşqari: Türk Sözdigi (Divani Lugat-it Türk) IIII [Mahmut Qashqari: Turkish dictionary (Divani Lugat-it Turk)]. Almatı: Hant Yay.
  24. Ercilasun, A. B. (2009). Türk Dili Araştırmalarının Bugünkü Durumu ve Sorunları. [Current status and problems of Turkish Language Research] Gazi Türkiyat, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 5.
  25. Eren, H. (1998). Türklük Bilimi Sözlüğü: 1. [Dictionary Of Turkic Science: 1] Yabancı Türkologlar.
  26. Gökçöl, T. (1993). Gelişim Hachette alfabetik genel kültür ansiklopedisi. [Hachette's alphabetical Encyclopedia of general culture.] Gelişim Yayınları.
  27. Hartmann, R. R. (2001). Teaching and researching lexicography. Pearson Education Limited.
  28. Kaliyev, B. (2014). Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi [Explanatory Dictionary of the Kazakh language]. Almatı: Milli Dili Geliştirme Enstitüsü.
  29. Karadüz, A. (2009). Sözlük, Sözcük Anlamı ve Öğrenme Üzerine. [On Dictionary, Word Meaning And Learning.] Electronic Turkish Studies, 4(4).
  30. Kaydarov, A. & Orazov, M. (2004). Türkitanuğa Kirispe [Introduction to Turkology]. 3. Baskı. Almatı: Arıs Yay. (1. Baskı Almatı: Mektep 1985. 2. Baskı. İstanbul 1999).
  31. Kazak Tililinin Tüsindirme Sözdigi [Explanatory Dictionary of the Kazakh language]. (1975-1986). 1-10 Cilt. Almatı.
  32. Kıran, Z., & Kıran, A. (2006). Dilbilime giriş. [Introduction to Linguistics] Ankara: Seçkin Yayıncılık, 321-322.
  33. Kıravbaykızı, A. (2001). Ejelgi Adebiyet. Astana: Elorda Yay.
  34. Koç, K., Bayniyazov, A., & Başkapan, V. (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. [Kazakh-Turkish Dictionary] Ankara: Akçağ Yayınları.
  35. Kocaman, A. (1998). Dilbilim, sözlük, sözlükçülük. [Linguistics, dictionary, lexicography] Kebikeç, 6, 111-113.
  36. Korkmaz, Z., Ercilasun, A. B., Gülensoy, T., Parlatır, İ., Zülfikar, H., & Birinci, N. (2005). Türk dili ve kompozisyon. [Turkish language and essay]. Ankara: Ekin kitabevi.
  37. Malbakov, M. (1992). Qazaq Leksikografiyasının Tarihi [History of Kazakh lexicography]. Almatı: Kazakistan İlimler Akademisi Yay.
  38. Martınyuk, A. Y. (2004). Russkaya Leksikografiya: Traditsii İ Perspektivi Kultura Narodov Pricernomoriya, (Традиции И Перспективы Культура Народов Причерноморья) [Russian lexicography: traditions and perspectives. Culture of the peoples of the Black Sea region], 49(1), 180 - 182.
  39. Muhtar, C. (1993). İki Kur’an Sözlüğü Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî [Two Qur'anic Dictionaries Luğat-ı Ferişteoğlu and Luğat-ı Kanun-ı Divine]. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
  40. Musaoğlu, M. (2002). Türkolojinin çeşitli sorunları üzerine makaleler-incelemeler [Articles-reviews on various problems of Turkology] (Vol. 369). Kültür Bakanlığı.
  41. Ölmez, M. (1994). Türk Dillerinin Sözlükleri ve Türk Sözlükçülüğü. [Dictionaries of Turkic languages and Turkish lexicography] Uygulamalı Dilbilim Açısından Türkçenin Görünümü. Ankara: Dil Derneği Yay.
  42. Ondasınov, N. (1974). Parsşa- Kazakşa Sözdik [Persian-Kazakh dictionary]. Almatı: Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi. C.1. Almatı.
  43. Öner, M. (1999). Tatar, Başkurt ve Kazak Sözlükleri. [Tatar, Bashkir and Kazakh Dictionaries] Kebikeç-İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 7-8.
  44. Oraltay, H., Yüce, N. ve Pınar, S. (1984). Kazak Türkçesi Sözlüğü [Kazakh Dictionaries]. Almatı: TDA Vakfı.
  45. Parlatır, İ. (1995). Türkçe sözlük çalışmaları ve sorunlarımız [Turkish dictionary studies and our problems] Türk Dili. Ankara: TDK
  46. Püsküllüoğlu, A. (2004). Türkçe Sözlük - Türkiye Türkçesinin En Büyük Sözlüğü [Turkish Dictionary - The Largest Dictionary Of Turkish]. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
  47. Radloff, W. (1888). Versuch Eines Wörterbuches Der Türk-Dialecte, 1, 2, 3, 4 [An attempt at A Dictionary Of The Turk Dialectes, 1, 2, 3, 4] (Dictionary essay on Turkish dialects: Dictionary, 1888-1911, P. Published in St. Petersburg, published in Germany in 1960). Rusça ve Almanca.
  48. Sarıbayev, Ş. (1976). Kazahskaya Regyonal’naya Leksikografiya [Kazakh Regional Lexicography]. Аlmatı: Nauka.
  49. Sarıbayev, Ş. (2005). Kazak Tilinin Aymaktık Sözdigi [Kazakh Regional Lexicography]. Almatı: Arıs.
  50. Sarıbayev, Ş. ve Nakısbekov, O. (1989). Kazak Tilinin Aymaktık Leksikası [Kazakh Regional Vocabulary]. Almatı: Gılım.
  51. Savranbaev, N. (1948). Nekotoriye Çerti Drevnekıpçakskogo Yazıka [Some Features of the Ancient Kipchak language]. Almatı: Kazakistan İlimler Akademisi Dergisi, 12, 17-18.
  52. Sızdıkova, R. (1975). Qazaq Leksikografiyasının Damuvındağı Orıs Ğalımdarı Men Avtorlarının Qızmeti [Activities of Russian scientists and authors in the development of Kazakh lexicography]. Almatı: Kazakistan İlimler Akademisi Dergisi, (1) 3-9.
  53. TDK. (1945). Türkçe Sözlük [Turkish dictionary]. Önsöz. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
  54. TDK. (2005). Türkçe Sözlük [Turkish dictionary]. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Erişim adresi: http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_lehceler&view=lehceler.
  55. Tekin, T. ve Kengesbayev, İ. (1982). Kazak Tilining Frazeologiyalık Sözdügi [Phraseological Dictionary of the Kazakh language]. TDAY-B
  56. Tomanov, M. ve Malbakov, M. (1989). G. Yu. Klaprot Qazaq Tili Jayında [G. Yu. Klaprot about Kazakh language]. Dil Edebiyat Serisi I. Almatı: Kazakistan İlimler Akademisi Yay.
  57. Ülkütaşır, M. Ş. (1948). XI. Yüzyıldan günümüze kadar yazılmış başlıca sözlüklerimiz [Our main Dictionaries written from XI century to present]. Türk Dili Belleten, 12-13.
  58. Ünal, Y. (2013). Fahrettin Çiloğlu, Kurtuluş Savaşı Sözlüğü [Fahrettin Çiloğlu, Dictionary Of The War Of Independence], page 240, Doğan Kitap Yayınları, 1999. The Journal of Academic Social Science Studies. International Journal of Social Science, 6(7), 1281-1285.
  59. Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü [Glossary of annotated linguistic terms]. İstanbul: Multilingual.
  60. Yavuzarslan, P. (2004). Türk Sözlükçülük Geleneği Açısından Osmanlı Dönemi Sözlükleri ve Şemseddin Sâmî’nin Kâmûs-ı Türkî’si [Dictionaries of the Ottoman period in terms of Turkish lexicography tradition and Kamus-ı Turki of Shamseddin Sami.]. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44(2), 185-202.
  61. Yılmaz, E. (2017). Sözlük bilimi üzerine araştırmalar [Research on Lexicography]. Pegem Akademi.
LICENSE
Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.